ارزیابی فعالیت‌های تحقیق و توسعه در ایران: رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها

امروزه توانمندی، توسعه و استقلال واقعی کشورها، به میزان زیادی به توانایی آن‌ها در تولید و انتشار علم مرتبط است. هدف از این پژوهش، ارزیابی کارایی نسبی عملکرد تحقیق و توسعۀ ایران در مقایسه با کشورهای منطقه با استفاده از سازوکار ترکیبی تحلیل پوششی داده‌ها و تاپسیس است. بدین منظور، فعالیت‌های تحقیق و توسعۀ چهارده کشور منطقه گردآوری شد. در این راستا برای ارزیابی کارایی نسبی این فعالیت‎ها از ورودی‌هایی چون، تعداد ثبت نام در رشته‌های علوم و مهندسی، تعداد محققان تحقیق و توسعه و هزینۀ تحقیق و توسعه استفاده شد و خروجی‌های آن نیز، تعداد مقاله‎های علمی و مهندسی، پتنت‌های دریافتی بین‌المللی و صادرات فناوری پیشرفته مد نظر قرار گرفت. برای محاسبۀ کارایی کشورها، با در نظر گرفتن تمام حالات ممکن، از 49 ترکیب مختلف ورودی‌ها و خروجی‌ها، استفاده شد و نتایج کارایی با روش DEA به‎دست آمد. در پایان از روش تاپسیس برای رتبه‌بندی کامل نتایج استفاده شد. نتایج رتبه‌بندی نشان می‌دهد که لبنان و قرقیزستان، به‎ترتیب بهترین عملکرد و ضعیف‌ترین عملکرد را در مجموع ترکیبات متفاوت ورودی‌ها و خروجی‌ها در بین کشورهای منتخب دارند. از نتایج قابل تأمل این پژوهش، جایگاه نامناسب بخش تحقیق و توسعۀ ایران در بین کشورهای منتخب است که در میان 14 کشور مطالعه‎شده، در رتبۀ سیزدهم قرار دارد.